III. De Beginjaren

Het fototoestel als bliksemsnel penseel

De jaren 30 vormen voor Cartier-Bresson niet alleen het begin van zijn carrière als gevierd fotograaf, ze zijn tevens meteen de meest creatieve uit zijn leven. Het is verbazingwekkend dat vele van zijn bekendste foto's dateren uit zijn periode als debutant.

Zoals eerder vermeld, ging Cartier-Bressons voorkeur eigenlijk uit naar het tekenen maar toch werd hij wereldberoemd om zijn foto's. Moeten we zijn keuze voor de fotografie dan beschouwen als een minderwaardig alternatief voor het tekenen, louter genomen om meer mensen te bereiken? Niet echt, aangezien hij zijn klassieke schilderopleiding uitgebreid toepast tijdens het fotograferen en hij de vruchten kan plukken van zijn talrijke bezoeken aan musea en gallerijen. Met een kleine buiging van de knie of een draaiing van het hoofd, bepaalt hij immers, net als een schilder, zijn perspectief terwijl zijn geoefend oog in staat is razendsnel geometrische vormen te herkennen en harmonie te brengen in zijn beelden. Zijn Leica beschouwt hij dan ook uitsluitend als een « geavanceerd potlood », met dit verschil dat de « tekening » die hij in gedachten heeft, in een fractie van een seconde op papier staat. De technische kant van de fotografie, zoals het ontwikkelen, kon Cartier-Bresson quasi niks schelen.

Tussen 1931 en 1935 reist Henri Cartier-Bresson door Oost-Europa, Spanje, Italië en Mexico, samen met zijn vriend en schrijver André Pieyre de Mandiargues. Wanneer hij een land bezoekt, kiest hij er bewust voor om er gedurende enkele maanden te verblijven, terwijl hij tussen de armen leeft. Zonder echt een doel voor ogen te hebben, schuimt Cartier-Bresson de straten af en fotografeert hij, intuïtief, het alledaagse leven, alsof hij tekeningen maakt in een schetsboekje. Tijdens deze reizen wordt hij geconfronteerd met diverse sociale wantoestanden, iets wat ook duidelijk doorschemert in zijn eerste reeks foto's uit Oost-Europa (FIG.7).

Een groot deel van de beste foto's die hij in deze periode realiseert, wordt later ook opgenomen in Cartier-Bressons eerste boek: Images à la Sauvette. Vanaf het begin is de idee van le moment décisif dus reeds aanwezig in zijn werk. We kunnen echter een onderscheid maken tussen zijn foto's ten tijde van het interbellum en zijn naoorlogse werk. Zoals we reeds eerder aanhaalden, werd Cartier-Bresson in deze periode namelijk beïnvloed door bepaalde elementen uit het surrealisme. Zijn eerste — erg typerende — foto's dragen dan ook quasi allemaal een zelfde eigenschap in zich: de suggestie van het grotere. Hij stelt zijn beeld op die manier samen dat het aan de kijker een diepere betekenis suggereert. Het moment décisif fungeert hier dus als een scalpel dat een visueel fragment met ongekende precisie uit zijn context snijdt en zo een beklijvende hogere realiteit meegeeft aan de schijnbaar banale foto.

Eén van de duidelijkste voorbeelden hiervan is de opname waarop een jongen, als het ware in trance, in een vreemd aandoende houding naar de lucht tuurt, met op de achtergond de dramatische tonen van een verweerde muur (FIG.8). In realiteit volgt de jongen met zijn ogen simpelweg de bal die hij zonet heeft opgegooid maar door net op dit moment af te drukken en de bal uit beeld te laten, laat Cartier-Bresson ons dromen over een diepere, surrealistische betekenis. In tegenstelling tot sommige zelfverklaarde volgelingen, blijft zijn werk over het algemeen echter rijk aan inhoud en vervalt hij niet in een oppervlakkig spel van misleidende kadrage. Hoewel de fotograaf in principe beperkt is in zijn onderwerpen, boetseert hij hier toch zijn eigen beeld, zet hij de realiteit om naar zijn hand.

De tweede invulling van le moment décisif, vanaf W.O. II, doet eigenlijk net het omgekeerde. De precieze keuze van afdrukken geeft ons net meer informatie over de achtergrond van de foto. Meer info over Cartier-Bressons Images à la Sauvette is terug te vinden in het hoodstuk Le Moment Décisif.

Een andere prachtige opname met een surrealistisch tintje is de foto van de twee heren die — de ene als het ware snuffelend, de andere wantrouwig achteromkijkend — voor een omheining staan (FIG.9). Het vergt enige studie vooraleer de kijker beseft dat de twee mannen door het doek heen één of andere wedstrijd proberen te volgen. Vervolgens zien we echter een mooi contrast tussen de verste man, die ongegeneerd en in een vreemde pose een glimp probeert op te vangen van wat er zich aan de andere kant van de omheining afspeelt, en de man met de goedgevoerde regenjas, bolhoed en snor, die zijn waardigheid tracht te bewaren. Hij draait zijn hoofd lichtjes naar de fotograaf en houdt hem vanuit zijn ooghoeken nauwlettend in de gaten: de bespieder bespioneerd.

Cartier-Bresson heeft er echter ook de hand van weg geometrisch perfect uitgebalanceerde beelden te maken, waarin de menselijke expressie vervangen wordt door sierlijke figuren uit de natuur die perfect in harmonie zijn met hun omgeving (FIG.10).

In 1934 trekt Cartier-Bresson voor één jaar naar Mexico, waar hij al zijn opgedane ervaringen — van zijn schildersopleiding tot het urenlange zwerven door steden, op zoek naar een pakkend beeld — ten volle benut en enkele van zijn meest originele foto's neemt (FIG.11). In Mexico krijgt hij overigens ook de bijnaam « bel homme au visage couleur de crevette ».

In 1933 wordt in Madrid de eerste tentoonstelling ingericht die volledig gewijd is aan Cartier-Bresson. In 1934 houdt hij vervolgens een exhibitie in Mexico City, die in 1935 verhuist naar de Julien Levy Gallery in New York. De internationale doorbraak is een feit.